Αστικά λαϊκά τραγούδια και πνευματική ιδιοκτησία

 Πρακτικά της ημερίδας που έλαβε χώρα

την Πέμπτη 14 Απριλίου 2016, ώρα 9.00 - 16.00

στο αμφιθέατρο Δρακόπουλου του Πανεπιστημίου Αθηνών

Επιστημονική επιμέλεια: Μαρία Ζουμπούλη, Πιερρίνα Κοριατοπούλου-Αγγέλη

Διοργάνωση-Έκδοση: ©Εργαστήριο Ψηφιακής και Έντυπης Τεκμηρίωσης της Ελληνικής Μουσικής (ΕΨΕΤΕΜ), ΤΛΠΜ ΤΕΙ Ηπείρου & Νομική Σχολή ΕΚΠΑ (Άρτα 2018)

Η δίκη των ρεμπετών 

Πλαίσιο: Η αφετηρία της προσέγγισης ήταν τα 3 ρεμπέτικα τραγούδια που σχετίζονται με την κινηματογραφική εκδοχή της Κάρμεν. Όλα τα τραγούδια έχουν χαρακτήρα σκωπτικό, και ηθογραφούν τον κόσμο των ρεμπετών, στον οποίον μεταφέρουν με τρόπο σουρεαλιστικό την στερεοτυπική ισπανικότητα του τότε συρμού.

Το πρώτο γράφεται το 1939 από τον Σπύρο Περιστέρη και τον Μίνωα Μάτσα (ο δεύτερος με ψευδώνυμο), με ερμηνευτή τον Μάρκο Βαμβακάρη, και έχει τίτλο «Ο Αντώνης ο βαρκάρης ο σερέτης».

Ο Ισπανός συνθέτης Juan Mostazo καταθέτει μήνυση στα ελληνικά δικαστήρια εναντίον των συντελεστών του τραγουδιού. Η κατηγορία που απαγγέλλεται αφορά κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας: το ρεμπέτικο τραγούδι φέρεται να αντιγράφει το πρωτότυπο “Antonio Vargas Heredia, el Gitano”, το οποίο ο Mostazo συνέθεσε για την ταινία “Carmen la de Triana” του Florian Ray. Η ταινία είχε προβληθεί την προηγούμενη περίοδο στην Αθήνα με μεγάλη επιτυχία, το δε συγκεκριμένο τραγούδι είχε αποδοθεί (νομίμως) στα ελληνικά από τον Μιχάλη Γαϊτάνο και είχε παιχτεί στην επιθεώρηση «Κάρμεν», που ανέβηκε στο θέατρο Μικάδο της Θεσσαλονίκης.

Η μήνυση εκδικάζεται στην Αθήνα. Το δικαστήριο αποφαίνεται ότι δεν διαπιστώνεται εμφανής στιχουργική και μουσική συγγένεια μεταξύ των δύο πονημάτων και απαλλάσσει τους κατηγορούμενους.

Ακολουθεί η ηχογράφηση του δεύτερου από τα τρία τραγούδια, από τους ίδιους συντελεστές, ενώ την ακολουθία συμπληρώνει και ένα τρίτο, αυτή τη φορά από τον Παναγιώτη Τούντα, σε στίχους Βασίλη Μαυροφρύδη.

Περιεχόμενο: Ένα προεδρείο 3 έγκριτων νομικών συντόνισε της εργασίες της ημερίδας, με στοχευμένες παρεμβάσεις μουσικών, μουσικολόγων και ειδικών σε ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων. Οι εισηγήσεις τους χωρίστηκαν σε 2 ενότητες, που σχηματικά διαπραγματεύτηκαν επιχειρήματα υπέρ και κατά της δικαστικής απόφασης του 1939.

Φυσικά, στόχος δεν ήταν η ιστορική αναπαράσταση, και ακόμα λιγότερο η «απονομή δικαιοσύνης». Με αφορμή το σκηνικό της δίκης, στόχος ήταν να ξαναστοχαστούμε το ρεμπέτικο σαν ύφος και σαν κοινωνιολογία, τα όρια και τις ελευθερίες της καλλιτεχνικής δημιουργίας, και το νομικό και ηθικό ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων.

Το κοινό, φοιτητές του ΤΛΠΜ και της Νομικής, που παρακολούθησαν την ημερίδα με εγγραφή, κλήθηκαν να ψηφίσουν μετά το πέρας της, δίνοντας τη δική τους «ετυμηγορία». Τελική απόφαση: Αθώοι.

Μουσική παράσταση
Ιωάννινα 8 Μαρτίου 2012

Έκδοση: © Εργαστήριο Έντυπης & Ψηφιακής Τεκμηρίωσης της Ελληνικής Μουσικής (ΕΨΕΤΕΜ), Τμήμα Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής, ΤΕΙ Ηπείρου (Άρτα 2013)

Χορηγοί έκδοσης: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ

Ένθετο:

Η Σμύρνη κι η Σμυρνιά

Το περιεχόμενο του δίσκου αυτού δεν βγήκε από το studio, αλλά από το μεγάλο αμφιθέατρο του συνεδριακού κέντρου «Κάρολος Παπούλιας» του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων: η συναυλία προετοιμάστηκε κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 2011-12 στο Τμήμα Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου στην Άρτα και παρουσιάστηκε στα Ιωάννινα στις 8 Μαρτίου 2012, την ημέρα που έχει οριστεί να γιορτάζεται η Γυναίκα. Εγκαινιάστηκε με τον τρόπο αυτό ένας κύκλος εκδηλώσεων που είχε τον τίτλο «Γυναίκα και χρώμα», διοργάνωση της Επιτροπής Λόγου και Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Η συμβολική επιλογή της Σμυρνιάς οδήγησε σε μια διαχείριση του θέματος που ήταν συγχρόνως φορτισμένη αλλά και παιγνιώδης: η ορχήστρα που παρουσιάστηκε στη σκηνή του πανεπιστημιακού αμφιθεάτρου ήταν μια ορχήστρα φοιτητριών, εκ των οποίων οι περισσότερες ανέβαιναν για πρώτη φορά στο πατάρι.
Η ανάμνηση της πολύμηνης προετοιμασίας θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη όσων την έζησαν από κοντά. Ανάλογα συγκινητική ήταν και η ζωντανή εκτέλεση: άγχος κι αδεξιότητα, λάθη και αστοχίες σαρώθηκαν τελικά από τον αυθορμητισμό και τον ενθουσιασμό των νεαρών μουσικών, που αναμετρήθηκαν στην πρωτόλεια αυτή ερμηνεία τους με την μεγάλη πρόκληση ενός ιδιαίτερα απαιτητικού ρεπερτορίου.

Θα μπορούσαμε να επιστρατεύσουμε την τεχνολογία για να διορθώσουμε τα «άτοπα», αποφασίσουμε όμως να τα κρατήσουμε γιατί αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι μιας ανεπανάληπτης βραδιάς, και απτό ίχνος της ζωντανής ατμόσφαιρας που βιώσαμε μαζί συντελεστές και κοινό.
Άλλωστε έτσι είναι κι η Σμυρνιά, αν θέλουμε να την δούμε ως γυναικείο σύμβολο: η χάρη της δεν είναι μόνο τα προτερήματα, αλλά και τα ελαττώματά της, αυτές οι «ατέλειες» που την καθιστούν γήινη, αληθινή κι ακαταμάχητη.

Στην παράσταση συμμετείχαν ο καθηγητής Δημήτρης Μυστακίδης (μπάσο, τζουράς, τραγούδι) και οι φοιτήτριες του Τμήματος Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου:
Ανδριάνα Αγγελοπούλου (μαντολίνο)
Δέσποινα Γκάιντα (κρουστά)
Ιφιγένεια Ιωάννου (κανονάκι)
Κωνσταντίνα Καραΐσκου (ακορντεόν)
Ελένη Κοκκάλα (ούτι και τζουράς)
Μαρία Λενά (βιολί)
Ιωάννα Ρήγα (σαντούρι)
Ασημίνα Σιγάλα (τραγούδι)
Φρόσω Σφακιανάκη (κιθάρα)
Μαρία Τσακανίκα (τραγούδι)
Ο Γιώργος Κοκκώνης και ο Δημήτρης Μυστακίδης ανέλαβαν τις ενορχηστρώσεις και τη μουσική διδασκαλία.
Η ηχογράφηση έγινε από τον Βασίλη Μάρκου, η μίξη του ήχου από τον Γιώργο Κοκκώνη και το τελικό mastering από τον Νίκο Διονυσόπουλο.
Η επεξεργασία των φωτογραφιών έγινε από τον Αποστόλη Τσαρδάκα.
Η επιμέλεια και τα κείμενα της παρούσας έκδοσης οφείλονται στην Μαρία Ζουμπούλη και τον Γιώργο Κοκκώνη.

Ευχαριστούμε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το ΤΕΙ Ηπείρου για τη χρηματοδότηση της παραγωγής και την εν γένει υποστήριξη.
Ευχαριστούμε τον Νίκο Διονυσόπουλο για την αφιλοκερδή του συνεισφορά.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στην Μαριλένα Λέκκα, συντονίστρια του κύκλου «Γυναίκα και χρώμα» που διοργάνωσε η Επιτροπή Λόγου και Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, καθώς και στις κυρίες Γεωργία Λαδογιάννη, Άννα Μπατιστάτου, Σοφία Πέγκα, Κατερίνα Πλακίτση, Εσθήρ Σολομών και Μαρίκα Σύρρου.

Το πέμπτο αυτό τεύχος των Τετραδίων συγκεντρώνει τις ανακοινώσεις της Ημερίδας με τίτλο «Μουσική (και) Θεωρία», που διοργανώθηκε στις 13 Ιουνίου του 2009 στο πλαίσιο της Εβδομάδας Ανοιχτών Πυλών του Τμήματος Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου. Βασικός της στόχος ήταν η μουσικολογική επαναδιαπραγμάτευση ζητημάτων που αφορούν τα διάφορα τροπικά συστήματα που εκδηλώθηκαν Ανατολικά της Μουσικής στους αρχαίους, μεσαιωνικούς και νεότερους χρόνους, τόσο από την πλευρά της θεωρητικής σύλληψης, όσο και από την πλευρά της μουσικής πράξης. Η προσέγγιση αυτή δεν περιορίστηκε στο συνηθισμένο θέμα της συγκρότησης τρόπων, ήχων και μακάμ, αλλά αγκάλιασε κάθε παράμετρο της μουσικής γλώσσας, αρμονία, εναρμόνιση, μετρική, ρυθμό, και γενικώς ο,τιδήποτε εμπίπτει στη φιλολογία και τη διαλεκτολογία της.

Η σειρά Τετράδια εισηγείται μια μορφή άμεσης καταγραφής και διάχυσης του ερευνητικού λόγου στη γένεσή του. Κατανεμημένα σε ενότητες ανάλογα με τη φύση των θεματικών που διερευνώνται, τα Τετράδια επιδιώκουν να καταστήσουν γνωστές στο κοινό, μυημένο και μη, καταθέσεις σχετικές με το μουσικό φαινόμενο στην ευρύτερή του διάσταση. Εκκινώντας από συναντήσεις εργασίας, τα Τετράδια αποτυπώνουν την πρωτόλεια μορφή των κειμένων που φιλοξενούν, με ελάχιστη εκ των υστέρων επεξεργασία, προσβλέποντας λιγότερο σε αποκρυσταλλωμένες θέσεις και περισσότερο σε γόνιμο διάλογο. Αυτό το «εν δυνάμει» της φύσης τους αντανακλάται και στον «βιοτεχνικό» χαρακτήρα του εντύπου στο οποίο καταλήγουν και το οποίο διανέμεται δωρεάν.

Το τέταρτο αυτό τεύχος των τετραδίων συγκεντρώνει τις ανακοινώσεις της Ημερίδας με τίτλο "Ετερότητες & Μουσική στα Βαλκάνια", που διοργανώθηκε στις 31 Μαϊου του 2008 στα πλαίσια της Εβδομάδας Ανοιχτών Πυλών του Τμήματος Λαϊκής & Παρασοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου με στόχο να προκαλέσει, για πρώτη φορά στη χώρα μας, μια ανοιχτή συζήτηση γύρω από τα θέματα που αφορούν στην μουσική έκφραση των ετεροτήτων σε βαλκανικό επίπεδο.  Η προσπάθεια αυτή δεν μπορεί παρά να είναι αποσπασματική, ωστόσο σε μια ιστορική συγκυρία (μετανάστευση, νέοι εθνικισμοί...) που, όταν δεν αντιμετωπίζει την ετερότητα έως φολκλόρ, στέκεται απένατί της επιφυλακτική έως και εχθρική, η πρωτοβουλία αυτή αποκτά έναν εμβληματικό χαρακτήρα ανάδειξης του ανομολόγητου.